Σημαντική ανακάλυψη Ελλήνων ερευνητών για τα αυτοάνοσα νοσήματα

Μια σημαντική ανακάλυψη που μπορεί να αποδειχθεί το «κλειδί» που θα ανοίξει την πόρτα σε νέες θεραπείες για τα αυτοάνοσα νοσήματα, έκαναν ερευνητές από το Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ). Τα  αποτελέσματα της έρευνας δημοσιεύτηκαν στο υψηλού κύρους επιστημονικό περιοδικό Nature Communications στις 14 Νοεμβρίου.

Οι ερευνητές αποκαλύπτουν τον κρίσιμο ρόλο της πρωτεΐνης SATB1 στη λειτουργικότητα των Τ -λεμφοκυττάρων και την ανοσία του οργανισμού. Και τι είναι αυτά τα Τ –λεμφοκύτταρα; Πρόκειται για τα  λευκά αιμοσφαίρια – φονείς των μολυσμένων κυττάρων. Δηλαδή είναι οι «στρατιώτες -κομάντο» του ανοσοποιητικού μας συστήματος, που κυριολεκτικά σκοτώνουν τα κύτταρα του οργανισμού μας που έχουν μολυνθεί από διάφορους εισβολείς (μικρόβια, ιούς, βακτήρια) και άλλες αιτίες.

Η ερευνητική ομάδα του ΙΤΕ ανακάλυψε ότι η πρωτεΐνη SATB1 ρυθμίζει την τρισδιάστατη οργάνωση του DNA των λεμφοκυττάρων ενώ η απαλοιφή της επιφέρει εκτεταμένη αυτοανοσία δημιουργώντας φλεγμονή σε ιστούς και όργανα του ανοσοποιητικού συστήματος (θύμο αδένα και σπλήνα).

Να σημειωθεί ότι η αυτοανοσία είναι μια νοσηρή διαταραχή του ανοσοποιητικού συστήματος κατά την οποία ο οργανισμός δεν αναγνωρίζει δικά του στοιχεία. Με απλά λόγια τα λεύκα αιμοσφαίρια-φονιάδες (οι στρατιώτες- κομάντο) επιτίθενται και σκοτώνουν υγιείς ιστούς και όργανα του σώματος, προκαλώντας αυτοάνοσα νοσήματα όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, ρευματοειδής αρθρίτιδα κλπ.

Τι ανακάλυψαν 

Χρησιμοποιώντας πληθώρα γονιδιωματικών πειραματικών προσεγγίσεων, συμπεριλαμβανομένων τεχνικών που μόνο η ερευνητική ομάδα της Κρήτης χρησιμοποιεί πανελλαδικά και λίγα εργαστήρια πανευρωπαϊκά, οι ερευνητές κατάφεραν να δείξουν ότι η πρωτεΐνη SATB1 ουσιαστικά δημιουργεί στον τρισδιάστατο χώρο του Τ- λεμφοκυττάρου, δίκτυα ικανά να ρυθμίσουν με τεράστια ακρίβεια την έκφραση γονιδίων του ανοσοποιητικού συστήματος. Και τι είναι η έκφραση γονιδίων του ανοσοποιητικού; Είναι η διαδικασία εκείνη που προκαλεί τη μεταφορά κωδικοποιημένων πληροφοριών του γονιδίου στο λειτουργικό προϊόν του γονιδίου (πρωτεΐνη ή RNA).

Η  έλλειψη της SATB1 πρωτεΐνης, οργανωτή του DNA του Τ λεμφοκυττάρου, οδηγεί σε απορρύθμιση της έκφρασης των γονιδίων του ανοσοποιητικού συστήματος και επομένως οδηγεί στην πρόκληση εκτεταμένης φλεγμονής και αυτοανοσίας.

Το επόμενο βήμα της ερευνητικής ομάδας, στο πεδίο της έρευνας για την αυτοανοσία, περιλαμβάνει τον  σχεδιασμό μικρών μορίων προκειμένου να ελεγχθούν για την ικανότητά τους να αναστέλλουν τη φλεγμονή και την αυτοανοσία, αρχικά σε ζωικά μοντέλα και σε επόμενη φάση στον άνθρωπο.

Οι ερευνητές

Την έρευνα διεξήγαγε η ερευνητική ομάδα του Αναπληρωτή Καθηγητή Χαράλαμπου Γ. Σπηλιανάκη, συνεργαζόμενου ερευνητή του ΙΜΒΒ-ΙΤΕ. Στην προσπάθεια αυτή ουσιαστική ήταν η συμβολή των εργαστηρίων του Χριστόφορου Νικολάου (Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης, ΙΜΒΒ-ΙΤΕ, Ίδρυμα Αλ.Φλέμινγκ), του Sören Franzenburg (Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο SchleswingHolstein, Κίελο, Γερμανία) και του Dariusz Plewczynski (Πανεπιστήμιο Βαρσοβίας, Πολωνία).

Τα αποτελέσματα της έρευνας δημοσιεύτηκαν στο υψηλού κύρους επιστημονικό περιοδικό Nature Communications στις 14 Νοεμβρίου 2022: Zelenka, T., Klonizakis, A., Tsoukatou, D. et al. The 3D enhancer network of the developing T cell genome is shaped by SATB1. Nature Communications 13, 6954 (2022). https://doi.org/10.1038/s41467-022-34345-y και https://www.nature.com/articles/s41467-022-34345-y.pdf

Τα μέλη του εργαστηρίου του Χαράλαμπου Σπηλιανάκη, το οποίο εδράζεται στο ΙΜΒΒ-ΙΤΕ και συμμετείχαν στην έρευνα, περιλαμβάνουν τους:

Tomas Zelenka, Υπότροφο MarieCurrie στο ΙΜΒΒ-ΙΤΕ & Υποψήφιο Διδάκτορα Τμήματος Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης,

Δέσποινα Τσουκάτου, Ειδική Τεχνική Επιστήμονα ΙΜΒΒ-ΙΤΕ,

Διονύσιο-Αλέξανδρο Παπαματθαιάκη, υπότροφο ΕΛΙΔΕΚ & Υποψήφιο Διδάκτορα Τμήματος Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης,

Πέτρο Τζέρπο, Υποψήφιο Διδάκτορα Τμήματος Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης,

Ιωάννη-Ραφαήλ Τζονευράκη, Πτυχιακό φοιτητή Τμήματος Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης,

Τζώρτζη Παπαδόγκονα, Υπότροφο MarieCurie στο ΙΜΒΒ-ΙΤΕ & Υποψήφιο Διδάκτορα Τμήματος Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης,

Μανουέλα Καψετάκη, Ειδική Τεχνική Επιστήμονα ΙΜΒΒ-ΙΤΕ.